12 potraw wigilijnych, symbolika i znaczenie

Według tradycji w wigilijny wieczór spożywa się 12 potraw – symbolizuje to dwunastu apostołów podczas Wieczerzy, a skosztowanie każdej z nich przynosi szczęście na przyszły rok. Każda potrawa obecna na stole ma swoje znaczenie oraz symbolikę, o której często już nie pamiętamy. Podstawą kolacji jest barszcz czerwony z uszkami lub fasolą. Jego najstarszy przepis pochodzi z XVI wieku. Symbolizuje on długowieczność oraz doskonałe zdrowie. Drugą zupą wigilijną jest zupa grzybowa, która zapewnia zdrowie, siłę, witalność oraz trzeźwość umysłu. Z racji postnego charakteru Wigilii, tego dnia przyrządza się ryby. Od czasów PRL-u na stołach „króluje” karp pieczony lub smażony, symbolizujący długowieczność. Drugą popularną rybą jest śledź, którego przyrządza się na różne sposoby i jest on symbolem wyczekiwania i postu. Wśród potraw nie może zabraknąć tych z kapustą i grzybami: pod postacią kiszonej kapusty z grzybami lub grochem, uszek, czy jako farsz do pierogów. Według ludowych wierzeń kiszona kapusta chroniła od złego i zapewniała witalność, a grzyby zapewniały szczęście i dostatek. Dodatek grochu w potrawach miał zapewnić urodzaj i brak problemów z pieniędzmi. Makowiec, kluski z makiem i kutia dzięki głównemu składnikowi zapewniały bogactwo. Wierzono, że jeśli podczas Wigilii zabraknie maku na dom spadną nieszczęścia. Głównymi składnikami kutii są orzechy i miód. Miód uchodził za boski składnik zapewniający ochronę przed złem i radość. Natomiast każdy rodzaj orzechów miał swoje znaczenie: orzechy włoskie – mądrość, orzechy laskowe – płodność i cierpliwość, a migdały – nowe życie i nadzieję. Kompot z suszu, czyli suszonych jabłek, śliwek i gruszek symbolizuje miłość, pokój i zdrowie. Potrawami wyjątkowymi dla małopolskiej Wigilii są kulebiak z kapustą i grzybami, kutia, kompot z suszu, przekładaniec krakowski, czyli drożdżowe ciasto dzielone na cztery części, przekładane konfiturami i masą orzechową oraz kukiełka (chałka) podawana na Podhalu do karpia.

Zwyczaje wigilijne

W wigilijny poranek tradycja nakazuje rodzinne ubieranie choinki. Tradycja ta pochodzi z przełomu XVIII i XIX wieku z kultury niemieckiej. Dawniej w polskiej tradycji odrzwia i obrazy świętych ozdabiano gałązkami z igliwia, a nad wigilijnym stołem lub w środkowej części sufitu wieszano ścięty wierzchołek świerka, jodły lub sosny, czubkiem na dół. Nazywano go podłaźnikiem i przystrajano suszonymi jabłkami, orzechami, ciastkami oraz światami. Pochodząca z niemieckiej tradycji choinka wyparła podłaźnik i obecnie większość rodzin posiada sztuczne lub naturalne drzewko. Mimo coraz większego wyboru ozdób choinkowych, są też takie, które tradycyjnie przystrajają drzewko. Bombki, które zastąpiły jabłka, symbolizują harmonię, szczęście, powtarzalność życia ludzkiego i wieczną naturę Boga. Nie bez znaczenia są też ich kolory: złoty oznacza jasność i zwycięstwo dobra nad złem, srebrny – zimę i niewinność, a czerwony – miłość i dostojeństwo. Lampki to symbol nadejścia Chrystusa; gwiazda na czubku nawiązuje do Gwiazdy Betlejemskiej oraz pomaga w powrotach do domu; świąteczne łańcuchy scalają rodzinę, a w czasach politycznych niepokojów symbolizowały okowy dla narodu. Aniołki wieszane na choince miały strzec domu, a słodkości, czyli cukierki i pierniczki, oznaczają radość. Samo drzewko jest symbolem źródła życia. Pod choinką ma znajdować się szopka przypominająca o narodzinach Jezusa w Betlejem. Pod biały, wigilijny obrus wkłada się sianko symbolizujące ubóstwo Świętej Rodziny. Przy stole zostawia się dodatkowe nakrycie, aby być gotowym na przyjęcie niespodziewanego gościa. Znakiem do rozpoczęcia świętowania jest dostrzeżenie pierwszej gwiazdki, która to nawiązuje do biblijnej Gwiazdy prowadzącej Trzech Króli i Pasterzy do Betlejem. Przed samą kolacją tradycja mówi o dzieleniu się opłatkiem, odpuszczaniu win i składaniu pomyślnych życzeń na nadchodzący rok. Opłatek symbolizuje chleb, którym mamy dzielić się z innymi. Podczas nocy wigilijnej kolorowe opłatki daje się zwierzętom, aby w tę jedną noc w roku przemówiły ludzkim głosem. Po spożyciu dwunastu wigilijnych dań rodzina zbiera się przy choince, aby wspólnie kolędować w blasku światełek drzewka. Kolędowanie to jedna z najstarszych polskich tradycji wigilijnych. Może o tym świadczyć fakt, iż najstarszą odnalezioną kolędą jest "Zdrow bądź, krolu anjelski" z 1424 roku. Dzisiaj najbardziej nam znane kolędy, takie jak „Lulajże Jezuniu”, „Wśród nocnej ciszy”, czy „Bóg się rodzi” pochodzą z XVII i XVIII wieku, a cały repertuar polskich kolęd i pastorałek liczy ponad 500 utworów. W okresie świąt Bożego Narodzenia po domach chodzą też grupy kolędnicze przebrane w tradycyjne stroje i niosące radość i pomyślność odwiedzonym domom. O północy z 24 na 25 grudnia odbywa się pasterka, czyli Msza święta upamiętniająca oczekiwanie i modlitwę pasterzy udających się do Betlejem, a także przywitanie nowonarodzonego Jezusa. Na tej mszy po raz pierwszy śpiewane są kolędy, a po niej wierni udają się do szopki, aby świętować okres bożonarodzeniowy. Ciekawą tradycją wigilijną jest ozdabianie domu jemiołą. Jest to wiecznie zielony krzew, który z racji swej natury symbolizuje życie i płodność. Jednak w dniu wigilijnym wiesza się go nad stołem, kominkiem lub drzwiami i ma on przynosić szczęście oraz dobrobyt. Istnieje też wierzenie, iż życzenia składane pod jemiołą są szczere i płyną prosto z serca. Ponadto przechowywanie zasuszonej jemioły do następnego Bożego Narodzenia ma dać zdrowie i pomyślność przez cały rok.
Dzień wigilijny jest pełen różnych tradycji kulinarnych, zwyczajowych i religijnych, które w każdej rodzinie są nieco inne. Tworzy to wyjątkową atmosferę w każdym domu i dodaje uroku temu radosnemu dniu.